Schilderijen en verhalen

Onlangs gaf ik een reeks schrijfworkshops aan ouderen. De eerste twee bijeenkomsten stonden in het teken van dichten, bij de laatste twee ging het om verhalen. Vooral de bijeenkomst waarbij we verhalen verzonnen bij (bekende) schilderijen was erg geslaagd. Het is een activiteit die je met deelnemers van jong tot oud kunt uitvoeren, waarbij veel verschillende vaardigheden met elkaar gecombineerd worden.

Henri de Toulouse-Lautrec, Monsieur Boileau, 1893

Het verhaal achter het schilderij
Achter ieder schilderij zit een verhaal, al is bij het ene werk duidelijker waarom de schilder het maakte, en waarom op die manier, dan bij het andere. Als verhalenverteller ben ik minder geïnteresseerd in het échte verhaal, maar meer in het verhaal dat ik zelf in het schilderij zie. Wat staat er allemaal op? Gebeurt er iets? Vertonen de afgebeelde personen emoties? Wat is hun relatie met de andere personen of voorwerpen op het schilderij? Als je die vragen beantwoordt, heb je al het begin van een verhaal.

Sprekende portretten
Voor mijn workshop zocht ik een tiental portretten gemaakt door bekende schilders. Ik zocht schilderijen waarop meer te zien was dan alleen een neutraal gezicht. De achtergrond, de voorwerpen of de emotie op het gezicht moest tot de verbeelding spreken. Niet helemaal toevallig kwam ik vaak uit bij impressionistische werken: eind negentiende eeuw legden veel schilders 'het echte leven' vast in hun schilderijen, in tegenstelling tot de wat stijvere, geposeerde portretten in de eeuwen daarvoor. Maar ook bij de oude meesters vond ik bruikbare voorbeelden, zoals het Brieflezende meisje van Vermeer.

Wie is die persoon?
Ik gaf de deelnemers eerst als opdracht zich te verdiepen in de persoon op het schilderij: wie is hij of zij?  In sommige gevallen (zoals in de afbeelding hierboven) is de naam gegeven, maar anders kun je zelf een passende naam bedenken. Maar dan weet je nog niet veel. Ik liet iedereen verder nadenken over het personage, door vragen te beantwoorden over zijn of haar uiterlijk, karakter, hobbys of beroep. Op die manier kwam de persoon al tot leven.

Momentopname
Het schilderij kun je zien als één moment in een reeks gebeurtenissen. Een foto, een momentopname. Wat is er allemaal te zien? Wat denk je wat er gebeurt (is) en hoe voelt je personage zich? Hoe gaat het verhaal daarna verder?
De uitkomsten waren verrassend. In het verhaal bij het schilderij van Monsieur Boileau (hier bovenaan) speelde uiteindelijk de schilder zelf een rol. En het Kind met duif van Picasso, was geen jongen maar meisje, en nam de duif mee naar bed omdat ze zich eenzaam voelde.

Kijken, praten en schrijven
De uiteindelijke verhalen waren bijzonder, maar het verrassendste van deze workshop vond ik eigenlijk het proces. Door de vragen werd er heel nauwkeuring naar de schilderijen gekeken en er werd heftig gediscussieerd over de minder duidelijke delen van een schilderij: die blauwe hoek achter Monsieur Boileau, is dat een deur of misschien toch een garderobe?
Er werd dus samengewerkt, een kunstwerk geanalyseerd en er werd tekst geproduceerd. Daarmee heb je drie (onderwijs)doelen in één klap! Daar word ik nou helemaal blij van - en dan maakt het me niet uit of mijn cursisten acht jaar zijn of achtentachtig.