dinsdag 10 november 2020

Waarom verhalen vertellen werkt in het onderwijs

Veel mensen herinneren zich een leraar van vroeger, omdat die zo mooi kon vertellen en weten zelfs nog wat die vertelde. Verhalen vertellen is een krachtig hulpmiddel voor het onderwijs. Die conclusie is intuïtief gemakkelijk getrokken. Maar onlangs leerde ik dat er ook wetenschappelijke aanwijzingen zijn waarom storytelling in het onderwijs werkt.

Alternatieve manieren van taalonderwijs
Onlangs nam ik deel aan een Europese online bijeenkomst over 'Storytelling and Language Learning'. Sprekers waren de ontwikkelaars van het project Alternative Ways. Bij dit door de EU gefinancierde Erasmus+ project is een toolbox ontwikkeld voor vrijwilligers en professionals die taalles geven aan volwassenen (migranten in het bijzonder.) Maar de verzamelde kennis en oefeningen zijn beslist ook bruikbaar in het taalonderwijs aan kinderen.

Educational neuroscience
De inhoud van de toolbox is gebaseerd op recente inzichten uit de 'educational neuroscience', of, in goed Nederlands, onderwijsneurowetenschap. Dit is een relatief nieuw en interdisciplinair onderzoeksveld, dat betrekking heeft op onderwijs, leerpsychologie en neurologisch onderzoek. Het doel is om de onderwijspraktijk te verbeteren door de resultaten van hersenonderzoek toe te passen. Het werken met verhalen blijkt goed aan te sluiten bij veel nieuwe inzichten!

Relevant voor de leerling
Nieuwe informatie wordt beter opgepikt, wanneer een leerling die in een context kan plaatsen: het moet aansluiten bij al aanwezige kennis en interesses. De verhalen die leerlingen zelf meebrengen, ervaringen uit hun eigen leven, zijn daarom prima oefenmateriaal. Ze bieden een context, in tegenstelling tot de traditionele losse grammatica- of woordenschatoefeningen. 

Aandacht voor elkaar
Het werken met eigen verhalen heeft nog een voordeel. Of het nou om eigen belevenissen gaat of bekende volksverhalen uit de thuiscultuur van de leerlingen, het zorgt ervoor dat ze zich gehoord voelen dat geeft ze zelfvertrouwen. Een verhaal formuleren en zelf taal produceren is bovendien een goede manier om het geleerde toe te passen en te verankeren.

Emoties versterken het leerproces
Informatie die gekoppeld is aan een (positieve) emotie, onthouden we beter. Wanneer je een verhaal hoort, vorm je je een beeld van de gebeurtenissen en leef je mee met de emoties van de personages. De beelden die we vormen verschillen per persoon en zijn erg cultuurbepaald. Emoties zijn daarentegen veel universeler: iedereen herkent ze, ongeacht zijn of haar afkomst.

Nieuw is aantrekkelijk
Je brein komt onmiddellijk in actie als iets nieuw is: er worden dan nieuwe neurologische verbindingen aangelegd en dus geleerd. Afwisseling en verrassing in de lessen stimuleert dit, bijvoorbeeld door een onbekend voorwerp te laten zien en daarbij een verhaal te vertellen. Of door werkvormen te gebruiken die de leerlingen nog niet kennen. Hoe meer verschillende manieren we gebruiken om iets te leren, hoe beter we het onthouden, doordat de hersenen verschillende neurologische verbindingen maken.

Voed het lichaam
Het menselijk lichaam heeft continu water, zuurstof en suikers (energie) nodig om te functioneren en de hersenen zijn een grootgebruiker. Ik herinner me dat ik zelf tijdens het leren voor schoolexamens altijd razende honger had! Zorg daarom goed voor het lichaam tijdens het leerproces en beperk dit niet tot de pauzes. Door beweging in te bouwen in lessen, krijgen leerlingen meer zuurstof in de hersenen, waardoor er beter geleerd kan worden.

Beweging in verhalen
Verhalen bieden aangrijpingspunten voor beweging: je kunt scènes uitbeelden of uitspelen, of improvisatie- en speloefeningen doen die erop aansluiten. Bewegen helpt trouwens ook als je een verhaal moet vertellen. Ik repeteer vaak lopend en stimuleer dat ook bij deelnemers van mijn workshops: de woorden gaan dan vanzelf stromen! Al dat bewegen zorgt niet alleen voor zuurstof in de hersenen, maar ook voor extra neurologische verbindingen (met het motorisch centrum) en dus voor een extra impuls voor het leren.

Maak plezier

Werkvormen en spelletjes met beweging hebben nog een gunstig effect: ze zorgen meestal voor veel plezier. Plezier blijkt een enorm belangrijke factor voor efficiënt leren. Hoe meer we lachen, des te minder stress ons brein ervaart, en hoe gemakkelijker het wordt om informatie op te nemen. Veel oefeningen die zijn verzameld in Alternative Ways zijn daarom bedoeld om het leerplezier te vergroten en te stimuleren.

Is het echt nieuw?
Mijn eerste reactie op de presentaties over Alternative Ways en de achterliggende wetenschappelijke principes was enthousiast. Zie je wel, daarom is het dus zinvol om met verhalen te werken! Maar tot die conclusie was ik eigenlijk zonder wetenschappelijke achtergrond, maar met mijn ervaring in het onderwijs zelf ook al gekomen. Veel van wat hier als 'nieuw' wordt aangedragen, is namelijk de normaalste zaak van de wereld in het (ouderwetse) kleuteronderwijs. 

Formeel versus informeel leren
In het kleuteronderwijs wordt lesstof sinds jaar en dag thematisch aangeboden, vaak ingebed in een verhaal, om daarna terug te komen in andere activiteiten, zoals spel, beweging, muziek en beeldende vorming. Zodra kinderen een jaar of zes zijn (en tegenwoordig helaas vaak nog eerder) stappen we echter massaal over op een veel formelere en abstractere vorm van leren, met uitleg en (schrijf)oefeningen. Maar er is dus een alternatief.

Speels leren is voor iedereen
Alternative Ways doet op basis van uitkomsten uit de onderwijsneurowetenschap een pleidooi voor informeel en speels taal leren. De toolbox uit het project is bedoeld voor het lesgeven aan volwassenen. Maar zeg nou zelf, spelend leren is toch voor alle leeftijden leuk en goed? Laten we het kind in ons zelf wat meer koesteren, vaker spelen en daarbij vooral ook genieten van verhalen.

 

2 opmerkingen:

  1. Er was ook eerder al een fijn Erasmusplus project dat werkvormen voor vertellen en taalonderwijs samenbracht, je vindt de handleiding hier: https://issuu.com/guytilkin/docs/sheherazade-manual

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Fijn artikel Melanie. Bij de website van Alternative Ways moet ik erg denken aan de begintijd van mijn werkende leven. Ik gaf les aan volwassenen aan de Open School. Veel van de oefeningen die ik op deze website zie heb ik destijds ook uitgevoerd. Mooi dat de waarde van dit soort oefeningen herkend wordt en nieuw leven in geblazen wordt.

    BeantwoordenVerwijderen