Kamishibai 2: hoe kom je aan een kastje?

In mijn vorige blog beschreef ik wat een kamishibai is en hoe dit vertelkastje in Japan is ontstaan. In dit artikel beschrijf ik een paar kastjes die in de handel verkrijgbaar zijn, waar je op moet letten bij de aanschaf en hoe je zelf een vertelkastje kunt maken.

 

Materiaal en onderdelen
De meeste vertelkastjes zijn van hout. Karton is alleen geschikt voor incidenteel/eenmalig gebruik.
De achterkant is open, zodat je eventuele tekst kunt lezen. Een of twee zijkanten zijn open om de platen in en uit te schuiven. Soms zit de opening aan de bovenkant, maar dat raad ik af: opzij schuiven oogt natuurlijker. Eén dichte zijkant kan handig zijn om te voorkomen dat je je platen te ver doorschuift tijdens het vertellen.
De deurtjes moeten goed sluiten, maar ook gemakkelijk te openen zijn als het publiek zit te wachten. Het kastje moet stabiel staan. Dat kun je een beetje sturen door de deurtjes schuin te zetten, maar een solide, wat zwaardere onderkant is de basis. Voor het vervoer is een handgreep prettig.

Kleur en vorm
De vorm van het kastje zorgt ervoor dat de blik naar de afbeelding wordt getrokken. Dat begint al bij het openen van de deurtjes: dit maakt de toeschouwers nieuwsgierig. Een kastje zonder deurtjes is geen kamishibai, maar gewoon een lijst!
Een vloeiende, afgeronde vorm van de deurtjes oogt het prettigst. Extra reliëf op de lijst stuurt de blik nog meer. Een kamishibai heeft een rustige uitstraling. Vermijd felle kleuren, want die leiden de aandacht af van de afbeelding in het kastje. De scharnieren of de sluiting mogen niet in het oog springen als het kastje open staat.

Japans versus Europees
De kastjes die je in Nederland kunt kopen zijn geschikt voor vertelplaten op A3-formaat (42 x 29,7 cm). Dat is in Europa de gangbare maat. Wil je ook originele Japanse platen gebruiken, dan moet je rekening houden met een wat kleiner formaat, namelijk 38,2 x 26,5 cm. Dit kun je oplossen door een kleinere lijst in je vertelkastje te schuiven.
Er is nog een verschil: de richting waarin je de platen uit het kastje schuift. Bij Japanse platen is dat van rechts naar links, in Nederland meestal van rechts naar links, net als de leesrichting. Dit kan belangrijk zijn, want bij sommige platen is de 'beweging' op de tekening ook in die richting vormgegeven. Als je een kastje hebt dat maar aan één zijkant open is, moet je daar rekening mee houden.

Instapmodel
De meeste gespecialiseerde kinderboekenwinkels verkopen een vrij eenvoudig kastje van de Spaanse uitgever Sieteleguas. Het kost ongeveer tachtig euro en wordt geleverd inclusief een set vertelplaten. De vorm van het kastje is vrij hoekig; ik vind het zelf niet echt mooi. Het kastje heeft aan de achterkant geen lijst rondom, alleen een sleuf onderin waarin maximaal één set platen past (zie foto's onderaan). Wat slappere vertelplaten, bijvoorbeeld zelfgemaakte op tekenpapier, vallen er daardoor soms uit en de smalle basis maakt het kastje minder stabiel. Daar staat tegenover dat het licht van gewicht is, dus gemakkelijk mee te nemen. De deurtjes sluiten subtiel met behulp van magneetjes. Het is direct klaar voor gebruik (gelakt, platen meegeleverd) en niet heel duur en daarom een aardig kastje om mee te beginnen.
[UPDATE: mijn kastje van Sieteleguas is al een paar jaar oud. Het model dat ze nu verkopen oogt wat degelijker. Het heeft in ieder geval een zwaardere onderkant en zo te zien een andere sluiting.]

Vertelkoffer
De Schatkoffer, leverancier van bijbelverhalen, verkoopt in zijn webshop verschillende vertelkastjes, onder andere een kartonnen 'starterset' inclusief vertelplaten, en bovengenoemd kastje, maar dan zonder platen en daardoor een tientje goedkoper. Interessanter is 'vertelkoffer type 4': gemaakt van multiplex, voor €79,=. Het kastje is door zijn ronde belijning mooier van vorm dan die van Sieteleguas. De kamishibai wordt onbehandeld geleverd, dus je moet hem zelf nog lakken of schilderen. Ik heb dit vertelkastje niet in het echt gezien, dus kan het verder niet beoordelen, maar het ziet er uit als een mooi en betaalbaar alternatief.

Kastje voor de pro
Als je op zoek bent naar een kamishibai om vaker te gebruiken kun je contact opnemen met mijn collega-verteller Hermine van Helden. Een meubelmaker in Nederland maakte in haar opdracht vertelkastjes van hout met FSC keurmerk.  Ze kosten €175, maar dan heb je ook wat: heel degelijk gebouwd en mooi vormgegeven, met een doorlopende golvende lijn in de deurtjes. Ook dit kastje wordt onbehandeld geleverd en kun je in je eigen kleurtje afwerken.
Dit luxe model heeft een wat bredere bodem, waardoor er met gemak meerdere platensets in passen en het lekker stevig staat. Heel handig zijn de losse achterwand en zijkanten die je erin kunt schuiven. Daarmee sluit je het kastje en kun je het vervoeren met de platen erin, zonder dat ze eruit glijden. Het vertelkastje is relatief zwaar, maar dat is eigenlijk het enige nadeel. Ik gebruik hem zelf al jaren en het is de investering meer dan waard.

Kastje bouwen
Vertelkastjes zijn vrij prijzig en de goedkoopste kastjes zijn niet altijd even mooi qua vorm. Wil je op de kosten besparen en je eigen unieke kastje met een mooie vorm, dan kun je het zelf (laten) bouwen.
Heel erg ingewikkeld hoeft het niet te zijn.  De basis bestaat uit twee lijsten met daartussen aan boven- en onderkant een balkje. De deurtjes kun je uit één plaat zagen en hang je met scharniertjes aan de voorste lijst. Onderstaande bouwtekeningen helpen je misschien op weg:

• Bouwtekening van model dat lijkt op de vertelkoffer.
• Bouwtekening waarbij ik de puntige deurtjes zou vervangen door een ronde vorm
• Bouwtekening van model waarbij ik de deurtjes breder zou maken

In het boek Kamishibai van Karin Wanrooij staat een uitgebreidere bouwbeschrijving van een kastje dat lijkt op dat van Hermine (maar zonder de schuifjes).

Succes met bouwen of kopen! In mijn volgende blogartikel vertel ik meer over de vertelplaten voor in je kastje.

Links het eenvoudige, hoekige kastje van Sieteleguas, rechts het luxe kastje van Hermine

Bij Sieteleguas (l) zet je de vertelplaten in een sleuf, bij het luxe kastje (r) is meer ruimte en kunnen de platen door de omlijsting niet naar achteren vallen.