Mythische Marathon
Met een achttiental collega-vertellers had ik afgesproken om een dag lang de hele Edda aan elkaar te vertellen, gewoon voor de lol. (Ja, dat soort dingen doen verhalenvertellers.) Vorig jaar vertelden we elkaar tijdens zo'n vertelmarathon de mythische werken van de Griekse held Herakles. Dat was erg leuk, dus toen de uitnodiging kwam voor de Edda heb ik me gelijk weer aangemeld. Afgelopen weekend was het zover en twee weken geleden - veel te laat - begon ik me maar eens in te lezen.
Wat is de Edda?
De Edda is een mythologisch geschrift. Het beschrijft het ontstaan van de wereld uit ijs en vuur, in de oneindige leegte Ginnungagap. Die wereld bestaat uit drie lagen: Asgaard, waar de goden (de Asen) wonen, Midgaard waar mensen en reuzen wonen en de onderwereld Niflheim. De werelden worden bij elkaar gehouden door de oerboom Yggdrassil. Belangrijkste taak van de goden is om voor de mensen te zorgen. Daarbij komen ze vaak in botsing met de reuzen. Tijdens Ragnarok zal de wereld vergaan en ruimte maken voor een nieuwe wereld. (Hoe mooi is dat?)
Oude en nieuwe Edda
Er is een 'poëzie Edda' en een 'proza Edda'. De poëzieversie is het oudste, maar minder toegankelijk. De proza Edda is begin 13e eeuw door de IJslandse dichter Snorri Sturluson geschreven. In zijn tijd werd in verhalen vaak verwezen naar personages of gebeurtenissen uit de bekend veronderstelde oude Edda. Maar Sturluson merkte dat de kennis van de mythen uit de Edda bij de jongere generatie begon te verdwijnen en heeft toen de belangrijkste verhalen opgeschreven, inclusief een uitgebreide toelichting. De meeste bronnen waar Snorri Sturluson zich op baseerde zijn in de loop der tijd helemaal verloren gegaan, dus dankzij hem is er een hoop kennis tot op heden bewaard gebleven.
Mythologie van het noorden
Oude en nieuwe Edda
Er is een 'poëzie Edda' en een 'proza Edda'. De poëzieversie is het oudste, maar minder toegankelijk. De proza Edda is begin 13e eeuw door de IJslandse dichter Snorri Sturluson geschreven. In zijn tijd werd in verhalen vaak verwezen naar personages of gebeurtenissen uit de bekend veronderstelde oude Edda. Maar Sturluson merkte dat de kennis van de mythen uit de Edda bij de jongere generatie begon te verdwijnen en heeft toen de belangrijkste verhalen opgeschreven, inclusief een uitgebreide toelichting. De meeste bronnen waar Snorri Sturluson zich op baseerde zijn in de loop der tijd helemaal verloren gegaan, dus dankzij hem is er een hoop kennis tot op heden bewaard gebleven.
Mythologie van het noorden
Snorri Sturluson was een IJslander, maar de verhalen die hij opschreef waren in een veel groter gebied bekend: ze waren bepalend voor het wereldbeeld en de levenswijze van volkeren in heel noordwestelijk Europa, van het begin van de jaartelling tot de vroege middeleeuwen. Thor, Odin en Freya waren niet alleen de goden van de Vikingen, maar ook van de Germaanse stammen die ons land bevolkten toen de Romeinen daar binnenvielen. Pas toen het christendom zich verspreidde, verdween het geloof in de Germaanse goden uit ons land. In Friesland was dat pas in de zevende eeuw. De Noordse mythologie is dus ook onze mythologie - daarom geef ik de voorkeur aan de benaming 'Noordse' in plaats van 'Noorse'.
Noordse versus klassieke mythologie
Ik verbaasde me erover dat ik zo weinig wist van de Germaanse mythen, terwijl ze wel mede aan de basis stonden van onze cultuur. Ik heb ooit op school geleerd dat de namen van onze dagen verwijzen naar Germaanse goden. Ik wist dat Donar (Thor) de god van de bliksem was en Freya de godin van de vruchtbaarheid en dat was het wel zo'n beetje. Van de klassieke mythologie wist ik daarentegen veel meer. Dat komt deels doordat ik op school Grieks en Latijn heb gehad, maar ook bij (kunst)geschiedenis kwam het aan bod en in het dagelijks leven kom je thema's uit de Griekse en Romeinse mythen regelmatig tegen in (klassieke) muziek, schilderijen, verwijzingen in literatuur en zelfs in Nederlandse uitdrukkingen (pyrrusoverwinning, tantaluskwelling).
Van Wagner tot fantasy
Is er van die Germaanse mythen behalve de namen van de dagen niets terug te vinden in de huidige westerse cultuur? Zeker wel! Daar kwam ik afgelopen weken pas achter, nadat ik me in de Edda had verdiept.
Het eerste dat mij in het oog sprong was het verhaal uit de Edda dat aan de basis ligt van Ring des Nibelungen, het beroemde werk van de componist Wagner. Maar gaandeweg viel me nog een veel meer voorkomende verschijningsvorm van de Edda op in de hedendaagse film- en boekcultuur, namelijk fantasy.
Gandalf en Odin
Tolkien is de 'vader' van het fantasy-genre en en zijn Middenaarde staat bol van de overeenkomsten met de wereld die beschreven wordt in de Edda: de etherische elfen, de dwergen die in de mijnen werken, de tovenaar Gandalf die met zijn baard, hoed en staf erg lijkt op oppergod Odin, en zelfs de naam van de wereld komt overeen (Middenaarde en Midgaard). Tolkien is een fantastische schrijver en bij het bedenken van zijn wereld heeft hij slim gebruik gemaakt van bestaande sterke, archetypische beelden uit de Germaanse cultuur. Dat is trouwens niet helemaal toevallig, want hij was hoogleraar middeleeuwse letterkunde.
Winter is coming
Tolkien is niet de enige. Ik ben een fan van de serie Game of Thrones (en vooral van de boeken van Georg R.R. Martin waar de reeks op gebaseerd is) en ook daar zie ik ineens parallellen. De doorlopende dreiging van de duistere machten uit het ijzige land aan de andere kant van de muur ten noorden van het rijk, doet erg denken aan 'fimbulvetr' (slepende winter) uit de Edda: de winter die drie winters duurt, zonder lente en zomer, en die het eind der tijden (Ragnarok) inluidt. Wolf en Everzwijn sieren in Game of Thrones wapenschilden van adelijke families, bij de Germanen zijn het dieren met een mythische betekenis. Broer en zus Cersei en Jamie doen me denken aan Freyr en Freya, waarvan gezegd wordt dat ze een incestueuze relatie hadden. En zo zijn er vast nog wel meer overeenkomsten te vinden.
De Edda op school
Als je de Noordse mythologie niet kent, kun je de verwijzingen ernaar in films en literatuur ook niet herkennen. Het is een stukje van onze cultuur, dat naar mijn mening net zo goed aandacht verdient als de Griekse en Romeinse mythen. Maar in tegenstelling tot de aandacht voor de klassieken, is de aandacht voor de oude Germaanse mythologie in het Nederlandse onderwijs minimaal. De vrije scholen zijn de positieve uitzondering. Verder komt er misschien iets aan bod in het middelbaar onderwijs tijdens het literatuuronderwijs bij Engels en Duits, maar dan houdt het denk ik wel op. Dat is jammer. Er zijn vast meer momenten in het lesprogramma, waarop je kunt aansluiten met een verhaal uit de Edda, zelfs in de bovenbouw van de basisschool.
Tips voor in de klas
De geschiedenisles is het meest voor de hand liggende aanknopingspunt. Als je het hebt over de overgang van jagers/verzamelaars naar de eerste boeren, dan heb je het over de Germanen en hun cultuur. Mooi moment om eens een verhaal uit die cultuur voor te lezen of te vertellen. Neem bijvoorbeeld als vast voorleesboek 'Over goden en reuzen' van Simone Kramer, in de weken dat je met dit thema bezig bent.
Of vertel gewoon een keer een verhaal uit de Edda als de klas iets leuks verdiend heeft. De sterke verhalen over Thor zullen het zeker goed doen, in het bijzonder het hilarische verhaal waarin de stoere Thor zich als bruid moet verkleden om zijn hamer terug te krijgen.
En wie weet zijn er dan leerlingen die, net als ik, ontdekken dat fantasy zo oud is als de wereld.
Noordse versus klassieke mythologie
Ik verbaasde me erover dat ik zo weinig wist van de Germaanse mythen, terwijl ze wel mede aan de basis stonden van onze cultuur. Ik heb ooit op school geleerd dat de namen van onze dagen verwijzen naar Germaanse goden. Ik wist dat Donar (Thor) de god van de bliksem was en Freya de godin van de vruchtbaarheid en dat was het wel zo'n beetje. Van de klassieke mythologie wist ik daarentegen veel meer. Dat komt deels doordat ik op school Grieks en Latijn heb gehad, maar ook bij (kunst)geschiedenis kwam het aan bod en in het dagelijks leven kom je thema's uit de Griekse en Romeinse mythen regelmatig tegen in (klassieke) muziek, schilderijen, verwijzingen in literatuur en zelfs in Nederlandse uitdrukkingen (pyrrusoverwinning, tantaluskwelling).
Van Wagner tot fantasy
Is er van die Germaanse mythen behalve de namen van de dagen niets terug te vinden in de huidige westerse cultuur? Zeker wel! Daar kwam ik afgelopen weken pas achter, nadat ik me in de Edda had verdiept.
Het eerste dat mij in het oog sprong was het verhaal uit de Edda dat aan de basis ligt van Ring des Nibelungen, het beroemde werk van de componist Wagner. Maar gaandeweg viel me nog een veel meer voorkomende verschijningsvorm van de Edda op in de hedendaagse film- en boekcultuur, namelijk fantasy.
Gandalf en Odin
Tolkien is de 'vader' van het fantasy-genre en en zijn Middenaarde staat bol van de overeenkomsten met de wereld die beschreven wordt in de Edda: de etherische elfen, de dwergen die in de mijnen werken, de tovenaar Gandalf die met zijn baard, hoed en staf erg lijkt op oppergod Odin, en zelfs de naam van de wereld komt overeen (Middenaarde en Midgaard). Tolkien is een fantastische schrijver en bij het bedenken van zijn wereld heeft hij slim gebruik gemaakt van bestaande sterke, archetypische beelden uit de Germaanse cultuur. Dat is trouwens niet helemaal toevallig, want hij was hoogleraar middeleeuwse letterkunde.
Winter is coming
Tolkien is niet de enige. Ik ben een fan van de serie Game of Thrones (en vooral van de boeken van Georg R.R. Martin waar de reeks op gebaseerd is) en ook daar zie ik ineens parallellen. De doorlopende dreiging van de duistere machten uit het ijzige land aan de andere kant van de muur ten noorden van het rijk, doet erg denken aan 'fimbulvetr' (slepende winter) uit de Edda: de winter die drie winters duurt, zonder lente en zomer, en die het eind der tijden (Ragnarok) inluidt. Wolf en Everzwijn sieren in Game of Thrones wapenschilden van adelijke families, bij de Germanen zijn het dieren met een mythische betekenis. Broer en zus Cersei en Jamie doen me denken aan Freyr en Freya, waarvan gezegd wordt dat ze een incestueuze relatie hadden. En zo zijn er vast nog wel meer overeenkomsten te vinden.
De Edda op school
Als je de Noordse mythologie niet kent, kun je de verwijzingen ernaar in films en literatuur ook niet herkennen. Het is een stukje van onze cultuur, dat naar mijn mening net zo goed aandacht verdient als de Griekse en Romeinse mythen. Maar in tegenstelling tot de aandacht voor de klassieken, is de aandacht voor de oude Germaanse mythologie in het Nederlandse onderwijs minimaal. De vrije scholen zijn de positieve uitzondering. Verder komt er misschien iets aan bod in het middelbaar onderwijs tijdens het literatuuronderwijs bij Engels en Duits, maar dan houdt het denk ik wel op. Dat is jammer. Er zijn vast meer momenten in het lesprogramma, waarop je kunt aansluiten met een verhaal uit de Edda, zelfs in de bovenbouw van de basisschool.
Tips voor in de klas
De geschiedenisles is het meest voor de hand liggende aanknopingspunt. Als je het hebt over de overgang van jagers/verzamelaars naar de eerste boeren, dan heb je het over de Germanen en hun cultuur. Mooi moment om eens een verhaal uit die cultuur voor te lezen of te vertellen. Neem bijvoorbeeld als vast voorleesboek 'Over goden en reuzen' van Simone Kramer, in de weken dat je met dit thema bezig bent.
Of vertel gewoon een keer een verhaal uit de Edda als de klas iets leuks verdiend heeft. De sterke verhalen over Thor zullen het zeker goed doen, in het bijzonder het hilarische verhaal waarin de stoere Thor zich als bruid moet verkleden om zijn hamer terug te krijgen.
En wie weet zijn er dan leerlingen die, net als ik, ontdekken dat fantasy zo oud is als de wereld.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten