Woorden zoeken bij de sprookjes van Grimm

Een paar weken geleden kwam ik tijdens digitale omzwervingen een plaatje tegen van een ge-wel-dig boek. "Sprookjes van Grimm zonder woorden" van Frank Flöthmann. Ik heb het mezelf gelijk cadeau gedaan - als verhalenverteller kan dat onder het motto "nodig voor mijn werk" ;-) De titel wekt misschien de suggestie dat het een boek is voor (kleine) kinderen, maar dat is het beslist niet. Tijdens het lezen kwamen er zowaar een idee bij me op hoe ik het echt voor mijn werk kan gebruiken. Onder de afbeelding lees je er meer over.

 
Grimm in vier kleuren
De titel van het boek had ook "Sprookjes van Grimm in 4 kleuren" kunnen zijn, want het eerste dat opvalt is de strakke vormgeving in enkel rood, groen, zwart en wit. Dat trok bij mij nog meer de aandacht dan het ontbreken van woorden. De sprookjes worden in stripvorm verteld. De plaatjes zijn strak grafisch vormgegeven; personages en voorwerpen hebben telkens dezelfde, schematische vorm en communiceren met elkaar met tekstballonnetjes.

Pictogrammen
Tekstballonnetjes? Het boek had toch geen tekst? Juist. De ballonnetjes bevatten dan ook geen letters, maar pictogrammen. Het is soms nog knap ingewikkeld om op die manier dialoog weer te geven, maar Frank Flöthmann slaagt er op creatieve wijze telkens weer in. Ik weet hoe lastig dat is, want een paar jaar geleden maakte ik zelf op mijn telefoon met emoji-tekens een versie van Roodkapje (die zelfs een vermelding in de Volksverhalenbank kreeg!)

Hoe ging het ook alweer?
Het maken van zo'n verhaal is best een gepuzzel, maar het ontcijferen af en toe ook. Bij Roodkapje en Hans en Grietje is dat niet zo'n punt, maar in het boek staan ook minder bekende sprookjes, zoals Duimedik en Raponsje, en dan wordt het al een stuk lastiger. Tekstloos betekent in dit geval niet 'voor kinderen die nog niet kunnen lezen'. De lezer moet pictogrammen goed kunnen interpreteren en enige voorkennis van de sprookjes is ook wel handig.

Zoek de woorden bij de plaatjes
Al 'lezend' bedenk je vanzelf de woorden bij de plaatjes. Ik betrapte mezelf erop dat ik dat soms zelfs hardop deed! Ik bedacht dat dit een ideale manier is om beginnend vertellers aan het vertellen te krijgen: voor velen is  het loskomen van de tekst, het niet van buiten leren, één van de moeilijkste dingen, en bij dit boek is er geen tekst die je van buiten kunt leren. De sprookjes zijn in grote lijnen bij de meeste mensen denk ik wel bekend, wat extra houvast geeft, en als je een detail niet meer weet geven de plaatjes voldoende uitleg.

Voor beelddenkers
Toen ik het boek samen met mijn zoon zat te bekijken, viel me op dat hij sommige plaatjes veel sneller snapte dan ik, terwijl hij het originele verhaal niet of nauwelijks kende. Een lezer is hij niet, maar dit ging erin als zoete koek. Als je in klas of workshop met sprookjes wilt werken is dit boek voor sommige kinderen denk ik een stuk toegankelijker dan een traditioneel sprookjesboek met lappen tekst.

Zoek de verschillen
Een andere leuke uitdaging is om de verschillen met de originele sprookjes te vinden, want Flöthmann geeft aan veel van de verhalen een eigen, humoristische draai, zonder het origineel geweld aan te doen. De wolf van Roodkapje overleeft het bijvoorbeeld, maar ontloopt zijn straf toch niet (meer verklap ik niet). De originele teksten van de gebroeders Grimm zijn (ook in het Nederlands) online te vinden, of - in voor kinderen makkelijker leesbare taal - in de volledige uitgave van uitgeverij Lemniscaat.