Vleerkens is een loverboy

Er is al veel gezegd en geschreven over sprookjes en hun betekenis. Maar ik denk dat je er niet per se een studie van hoeft te maken om sprookjes te begrijpen. Wanneer ik een sprookje voorbereid om te vertellen aan kinderen, ben ik niet altijd bewust met die betekenis bezig. Maar soms komt dan ineens een inzicht over het verhaal bovendrijven dat blijft hangen.  Zo ging het ook met Vleerkens Vogel. "Die Vleerkens is gewoon een loverboy," dacht ik ineens. Echt waar? Ja, echt! Ik zal het uitleggen.

Betekenis
Toen ik afgelopen week Vleerkens Vogel vertelde aan kinderen van groep 7 vroeg een jongen wat het betekende, "want alle sprookjes betekenen toch iets?" Geleerde mensen zoals de populaire Clarissa Pinkola Estés hebben daarop een gedegen antwoord, gebaseerd op wetenschappelijke theorieën. Ik heb ook een antwoord, maar dat is mijn persoonlijke invulling. Ik lees in Vleerkens Vogel vooral het afschuwelijke verhaal van meisjes die in handen vallen van een fout vriendje, een loverboy.

Betoverd
Heksenmeester Vleerkens is een schimmig figuur. Niemand weet precies wie hij is en waar hij woont, maar af en toe duikt hij ineens op "om meisjes te vangen" (zo staat het letterlijk bij Grimm). Bij het eerste contact worden de meisjes betoverd: zodra ze hem (per ongeluk) aanraken willen ze zélf met hem mee. Dat lijkt erg op de manier hoe een loverboy te werk gaat: de meisjes zijn verliefd - betoverd - en gaan vrijwillig met hem in zee.

Prinses in de val
Het gevangen meisje wordt vervolgens flink in de watten gelegd. Ze wordt behandeld als een prinses. Wat een rijkdom! Door alle weelde wordt ze verblind en ziet ze niet de ware aard van haar lief. Totdat hij haar (letterlijk) in de steek laat. Vleerkens gaat een tijdje weg voor (louche?) zaken. Hij drukt het onschuldige meisje op het hart vooral verder te genieten van al het moois maar zich niet met zijn zaken te bemoeien: die liggen achter slot en grendel. Maar haar achterdocht is gewekt en ze ontdekt in de geheime kamer de ware aard van haar vriend. Ze is niet zijn eerste meisje en met haar voorgangsters is het niet goed afgelopen. Ze beseft dat ze in de val is gelopen, maar dan is het al te laat: Vleerkens keert terug.

Vermoorde meisjes
Vleerkens vermoordt de meisjes een voor een en hakt ze in stukken. Ze zijn dood, maar komen uiteindelijk dankzij hun jongste zus weer tot leven. Zij raapt de stukjes bij elkaar, zodat ze weer bij zinnen komen en zij zorgt ervoor dat ze gered worden. Slachtoffers van loverboys worden niet letterlijk in stukken gehakt, maar hebben ook geen leven meer: ze worden geestelijk vermoord en monddood gemaakt. Ze zijn ten prooi gevallen aan monsters, en zijn niet meer dan stukken vlees om geconsumeerd te worden.

De redding
Het verhaal herhaalt zich totdat er een meisje komt dat niet volledig gehoorzaamd en beseft wat er aan de hand is. In het sprookje is dit de jongste van drie zusjes. Ze doet alsof ze het spelletje met Vleerkens meespeelt, ze is zelfs bereid om met hem trouwen, maar ondertussen verraadt ze hem aan de buitenwereld en zorgt ze ervoor dat haar zusjes kunnen ontsnappen. Dan wordt het aan buitenstaanders duidelijk waar ze de vrouwenmoordenaar kunnen vinden en moet hij branden, samen met zijn monsterlijke vrienden. Loverboys werken ook nooit alleen, maar hebben een netwerk van helpers, dat omzichtig opgerold moet worden.

Hoe leg je het uit?
Moet ik kinderen uitleggen wat ik in het verhaal lees? Ik denk het niet. Vleerkens Vogel is een gruwelijk verhaal, maar het is 'maar' een sprookje. De problematiek van loverboys is veel gruwelijker, want die is echt. Het vertellen van een verhaal is een eeuwenoude manier om levenslessen mee te geven en moeilijke onderwerpen bespreekbaar te maken. De beelden doen hun werk, ook als je de boodschap niet expliciet noemt. Bij Roodkapje vertel je er ook niet elke keer bij dat het niet verstandig is om met vreemde mannen mee te gaan.

En als ze ernaar vragen?
Toen de jongen uit groep 7 naar de betekenis van Vleerkens Vogel vroeg, stond ik even met mijn mond vol tanden. Ik wilde het niet uitleggen, maar ik wilde zijn vraag ook niet onbeantwoord laten. Hij wilde bovendien weten waarom Vleerkens de meisjes vermoordde - een vraag die later ook in andere klassen terugkwam. Dan leg ik uit dat het een beeld is. In werkelijkheid lopen er gelukkig niet veel vrouwenmoordenaars rond, maar  er zijn wel (jonge)mannen die hun vriendin op een schandalige manier behandelen en misbruiken. Uit dit verhaal (en ook veel andere sprookjes) kun je leren dat hoe erg het ook is, er toch ontsnapping mogelijk is. Daarom is het belangrijk dat sprookjes verteld blijven worden, ook aan oudere kinderen. Het zet ze aan het denken.

Illustratie bij Vleerkens Vogel uit 1914, door Johnny Gruelle