Als je bekende sprookjes vertelt, moet je stevig in je vertelschoenen staan, want o wee, als jouw verhaal anders loopt dan de aan de kinderen al bekende versie. Vaak is dat een bewerking van Disney of de Efteling. Maar dat is net zo min de 'juiste' versie als de mijne. In tegenstelling tot wat velen (ook volwassenen) denken, bestaat er van de meeste sprookjes namelijk geen originele of officiële versie, maar zijn er talloze varianten.
Van mond tot mond
Sprookjes zoals Sneeuwwitje en Assepoester zijn volkssprookjes: het zijn verhalen die al bestonden voordat boeken gemeengoed waren en ze werden mondeling doorgegeven. Ze werden uit het hoofd verteld en iedere verteller gaf zijn eigen draai aan het verhaal. Hij (of zij) voegde details toe, om het verhaal aan zijn smaak of die van het publiek aan te passen, liet dingen weg, omdat hij ze niet interessant vond of was vergeten, en koppelde soms het ene verhaal aan het andere. Zo veranderden verhalen iedere keer als ze verteld werden.
Vastgelegd op papier
In de 19e eeuw nam de welvaart in Europa toe en kregen meer mensen toegang tot geschreven literatuur. Daarnaast was er tijdens de Romantiek een toenemende interesse voor de 'eigen' cultuur en daarmee ook voor de volksverhalen. Velen legden zich toe op het verzamelen van die verhalen in boekvorm. De bekendste verzameling is waarschijnlijk die van de gebroeders Grimm. Zij hebben de 200 Kinder- und Hausmärchen in hun bundel niet zelf geschreven, maar gehoord van mondelinge bronnen en vastgelegd. Door de manier waarop ze dat deden drukten ze natuurlijk wel hun stempel op het oeuvre: vooral na de eerste editie zijn er heel wat gruwelijkheden en onkuisheden uit de sprookjes verdwenen.
Vele varianten
Een sprookje dat de gebroeders Grimm in hun bundel opnamen, was dus slechts een van de vele varianten. Sterker nog, zelfs in hun eigen boek vind je al een aantal sprookjes dat erg op elkaar lijkt. Andere varianten van dezelfde verhalen gingen hun eigen weg en werden later door andere verzamelaars genoteerd. En zo kon het gebeuren dat ik bij mijn zoektocht naar een sprookje over een kabouter in mijn boekenkast vijf vergelijkbare verhalen vond.
Op zoek naar een kabouter
Ik had een verhaal nodig voor een kabouterdag voor jonge kinderen, dus ik begon te bladeren in Kaboutersprookjes van uitgeverij Christofoor. Enigszins tot mijn verbazing trof ik daarin, naast elkaar, twee verhalen die bijna hetzelfde begonnen: Het witte mannetje (p.140) en De witte wolf (p.143). In beide verhalen verdwaalt een koning en krijgt hij hulp van een kabouter, die in ruil voor zijn hulp wil trouwen met de dochter van de koning. In het tweede verhaal woont de kabouter in een glazen berg.
Drie glazen bergen
Dat laatste deed bij mij een belletje rinkelen. Was 'De glazen berg' niet een verhaal van de gebroeders Grimm? Mis! In 'Sprookjes voor kind en gezin' staat niet één verhaal over een glazen berg, maar wel drie, namelijk De zeven raven (nr. 25), De ijzeren kachel (nr. 127) en De trommelaar (nr. 193). In deze verhalen kwamen geen kabouters voor, maar andere elementen uit de eerste twee verhalen die ik had gevonden kwamen er wel in terug, op verschillende manieren.
Verhalenpuzzel
Nu was het de kunst om met de elementen die ik het leukst vond een 'nieuw' verhaal samen te stellen, dat paste bij mij en bij mijn publiek. Een hele puzzel! Hoe dat er uitziet, kun je zien op de foto hieronder. Van ieder sprookje schreef ik de verschillende stappen op plaknotities en plakte die, waar nodig met tussenruimte, naast elkaar. De vijf verhalen plakte ik onder elkaar, zodat met elkaar overeenstemmende scènes boven elkaar lagen.
Vervolgens maakte ik mijn eigen verhaal met de onderdelen die me het meest aanspraken. Het resultaat kun je lezen op mijn website.
Mix and match
In grote lijnen volgde ik de verhaallijn van De witte wolf. Maar ik wilde liever een prinses die haar eigen keuzes maakt, dan een die speelbal is van de nukken van haar vader. Daarom koos ik voor een vergelijkbaar begin als in De ijzeren kachel, waarin de prinses zelf verdwaalt en de afweging maakt of ze ingaat op het aanbod van de betoverde prins.
In De witte wolf komt de prinses tijdens haar zoektocht in het huisje van achtereenvolgens de wind, de zon en de maan: een prachtig beeld. Maar in De zeven raven komt ze bij de zon, de maan en de sterren. Dat vond ik logischer en nog mooier, dus dat is het geworden.
Een beetje van mezelf en een beetje van Grimm
Van haar helpers onderweg krijgt de prinses kippenbotjes (in de soep) die ze uiteindelijk gebruikt om de glazenberg te beklimmen. Ze komt er net een te kort en snijdt daarom haar eigen pink af. Brrr... Het is niet moeilijk om daar de symbolische betekenis van te bedenken, maar toch vond ik dat voor kleuters een nogal gruwelijk detail. In De ijzeren kachel beklimt de prinses de glazen berg echter met behulp van naalden, die ze onderweg heeft gekregen. Ze prikt ze als traptreden in de berg. Daar kon ik wat mee! In mijn versie worden het scherpe zonnestralen die ze van de zon gekregen heeft. Voor maan en sterren bedacht ik ook een passend geschenk dat later nog van pas komt.
De rollen omgewisseld
De trommelaar heb ik uiteindelijk niet gebruikt. Het leuke van dit verhaal is dat daarin de mannelijke en vrouwelijke rollen aanvankelijk omgekeerd zijn: de trommelaar gaat op zoek naar een betoverde prinses en vindt haar in de glazen berg. Als hij vervolgens zijn geheugen verliest, gaat zij naar hem op zoek en eindigt het zoals in de meeste andere genoemde sprookjes: de held staat al op het punt om met een ander te trouwen als de prinses hem uiteindelijk vindt. Ze moet dan eerst nog met een list zijn hart zien te winnen. Bij jonge kinderen laat ik dit laatste stuk weg, om de verhaallijn simpel te houden.
Ook puzzelen met sprookjes?
Vind jij het ook leuk om verschillende varianten van sprookjes te vergelijken en zo een verhaal bij elkaar te sprokkelen? Voor bovengenoemd verhaal was het boek Van Aladdin tot Zwaan kleef aan (alleen nog tweedehands te krijgen) een inspiratiebron. Hierin staat bijvoorbeeld uitgelegd waar de glazen berg symbool voor staat. Maar ook online is veel te vinden. Folktexts heb ik bijvoorbeeld al vaak gebruikt als eerste uitgangspunt bij een speurtocht naar nieuwe verhalen.
 |
| Het verhaal 'De prinses en de kabouter' in wording |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten