Experiment met woord en beeld (2): resultaat

Vorige week schreef ik dat ik wilde proberen om een verhaal eens 'anders' voor te bereiden, namelijk door met beeldend werk de nadruk te leggen op beeld en sfeer, en daarbij 'spontaan' een tekst te schrijven. Hieronder zie je het resultaat. Ik wilde onderzoeken of deze aanpak tot nieuwe inzichten leidde voor het verhaal. Het beeldend werken leverde me uiteindelijk meer op dan het schrijven.



Verhaal: Pan en Syrinx
Ik koos de Griekse mythe over Pan en Syrinx voor mijn experiment, omdat het een kort en overzichtelijk verhaal is. De bosgod Pan heeft zijn zinnen gezet op de nymf Syrinx. Zij vlucht voor de afschuwwekkende Pan, met zijn bokkenpoten en horens, maar haar weg wordt belemmerd door een rivier. Syrinx vraagt de goden om hulp en op het moment dat Pan haar grijpt, verandert ze in een bos riet. Pan's adem blaast over de holle rietstengels en veroorzaakt een prachtige klank. Pan snijdt dan de stengels af en maakt daarvan de eerste panfluit, die in het Grieks Syrinx genoemd wordt.

Aanpak: verf en collage
Om te beginnen schilderde ik een vel stevig A3-papier met acrylverf in kleuren die ik vond passen bij het verhaal: groene en bruine (bos)tinten en een stuk blauw voor het water van de rivier. Daarna zocht ik plaatjes in tijdschriften: voor de personages van Pan en Syrinx en natuurelementen, zoals bladeren en water, voor de omgeving. Na even puzzelen met lichaamsdelen en bladergroen had ik uiteindelijk een uit de takken oprijzende Pan met een bos stengels in zijn arm en de romp en het hoofd van Syrinx. Deze plakte ik aan weerszijden van het blauwe stuk. Met verf gaf ik Pan schouders en Syrinx lang haar en liet ik de achtergrond wat meer overvloeien in de plaatjes.

Afwerking
Maar het plaatje klopte toen nog niet. Ik had links Pan met een bos riet in zijn armen - de getransformeerde Syrinx - en rechts had ik Syrinx nog een keer, als nymf. Ik bedacht dat het passender was om van Syrinx een soort geestverschijning te maken, die Pan oproept als hij op zijn fluit blaast. Dit bereikte ik door Syrinx met een laagje vloeipapier te bedekken en met verf de luchtstroom van Pan naar zijn geliefde wat extra aan te zetten.
Ik maakte ook een lichte afdruk van muzieknoten in de luchtstroom, die echter niet zo geslaagd uitpakte als ik had gehoopt. Een paar krullen met goudstift en een lichte schaduw van oliepastel zorgden voor de finishing touch.

Schrijven
Tenslotte kreeg de afbeelding een titel en schreef ik het verhaal in eigen woorden in het blauwe (water)vlak. Het kostte nog best moeite om het hele verhaal in de beperkte ruimte te vertellen. Dat merkte ik halverwege al en ik denk dat ik daardoor beknopter ben gaan schrijven: het slot moest er wel bij! Dat is jammer, want daardoor was ik minder vrij om te improviseren en kwam er niet echt iets nieuws uit. Bovendien had ik eerder al een samenvatting van het verhaal gemaakt en werd het nu een beetje een herhaling van de oefening.

Levende personages
Het schrijven leverde zoals gezegd weinig op. Het beeldend werken zorgde echter wel voor nieuwe inzichten. Door het zoeken naar plaatjes begonnen de personages meer voor me te leven. Pan leek in mijn hoofd aanvankelijk meer op een duivel *), maar werd menselijker. Hij was eerst ook ouder. Ik had al een mooi plaatje van een man met korte sik, maar toen ik het getinte jonge gezicht met de wilde krullen zag, klopte het pas echt: dat was hem! Bij Syrinx was het proces vergelijkbaar.

Verdieping van betekenis
Daarnaast zorgde het worstelen met de twee beelden van Syrinx (als rietbos en als nymf, zie hierboven onder 'afwerking') voor een stukje verdieping. Eerder zag ik de fluit van Pan alleen als een restant van Syrinx. Het was een voorwerp dat haar naam droeg. Maar door het puzzelen met de beelden besefte ik dat de fluit meer was: Syrinx zat niet alleen in de rietstengels, maar ook in de muziek die eruit kwam! Met zijn adem bracht Pan haar weer even tot leven.

Conclusie
Het werken met bestaande plaatjes uit tijdschriften dwingt je om goed na te denken over de personages. Je zult nooit precies vinden wat je van tevoren in je hoofd hebt. Wat doet er dan echt toe om je personage te typeren? Ik denk dat dit bij elk verhaal werkt.
Bijkomende inzichten, zoals hierboven rondom de panfluit, zijn meegenomen, maar ik durf niet te beweren dat zoiets altijd gebeurt. Het knippen, plakken en schilderen is bovendien best een tijdsinvestering, dus deze werkwijze is vooral interessant als incidentele vingeroefening.
Ik vroeg me ook af of het interessant is om met kinderen op deze manier aan een verhaal te werken: daarop zal ik in een volgend artikel terugkomen. Zelf vond ik het in ieder geval leerzaam, maar vooral ook leuk om te doen. Het is zeker een aanrader als je eens creatief met een verhaal aan de slag wilt.


*) Eigenlijk is het andersom: het christelijke duivelsbeeld van de man met bokkenpoten en horens is gebaseerd op beschrijvingen van de Griekse god Pan, die er niet alleen gruwelijk uitzag, maar met zijn losbandige leven tevens een toonbeeld van zonde was.