Als je een verhaal wilt vertellen, zoek je daarvoor naar de beelden die je bij je luisteraars wilt oproepen. Bij de meeste mensen blijven beelden beter hangen dan woorden. Dus als je wilt dat je verhaal beklijft, is het belangrijk eerst de juiste beelden te kiezen en daarna pas de woorden erbij te zoeken. Dat geldt misschien nog wel meer, wanneer je wilt vertellen over een groot en abstract onderwerp, zoals de Tweede Wereldoorlog. Ik geef je een voorbeeld uit het educatieve project in mijn eigen wijk, waar ik momenteel aan werk.
Er zijn veel verhalen over de oorlog; over onderduikers en verzetshelden, over de onderdrukking van joden en andere bevolkingsgroepen, over NSB-ers en verraders. Wanneer je informatie over de oorlog in Amersfoort zoekt, vind je vooral veel over Kamp Amersfoort. Het zijn vaak indrukwekkende verhalen die inderdaad herinnerd moeten blijven. Maar niet iedereen was achtervolgd, verzetsheld of collaborateur. Toch was het voor iedereen oorlog.
Het grote klein maken
De oorlog gooide het leven voor iedereen overhoop. Hoe was dat voor de mensen in mijn stad, in mijn wijk, in mijn straat? Ik wil kinderen uit de wijk vertellen hoe de oorlog het leven van gewone mensen en vooral ook van kinderen ontregelde: gewone
kinderen, die in de huizen woonden waar zij nu wonen, die speelden op de plekken waar zij nu spelen. Door kleine dingen te beschrijven die kinderen van nu ook kennen, wordt het voor hen misschien gemakkelijker te begrijpen wat die grote oorlog betekende.
Heftig begin
Een van de ingrijpendste gebeurtenissen in Amersfoort vond meteen bij het begin van de oorlog plaats, in mei 1940. Amersfoort was een strategisch punt: het was een garnizoensstad met meerdere kazernes, het lag aan de Grebbelinie en aan een knooppunt van spoorwegen. De kans dat er heftig gevochten zou worden was groot. Om burgerslachtoffers te voorkomen, werd de hele stad geëvacueerd. Meer dan veertigduizend mensen moesten zo snel mogelijk vertrekken.
Hoeveel is veertigduizend?
Meer dan veertigduizend mensen: dat is onvoorstelbaar veel. Desondanks verliep de evacuatie ordelijk. Het was allemaal grondig voorbereid. In drie dagen brachten treinen met telkens duizend inzittenden iedereen naar Alkmaar, vanwaar men verder vervoerd werd naar een verblijfplaats in Noord-Holland. De Amersfoorters hadden geen idee of en wanneer ze hun woonplaats ooit terug zouden zien.
Om je een beetje een beeld te geven: veertigduizend mensen, dat is een flink stadion vol. Dat is best indrukwekkend.
Om je een beetje een beeld te geven: veertigduizend mensen, dat is een flink stadion vol. Dat is best indrukwekkend.
Leegte zegt meer
Nog indrukwekkender vind ik de leegte die de Duitsers aantroffen op 14 mei. Toen zij Amersfoort binnen marcheerden, was de stad uitgestorven. In de straten troffen ze geen mens, maar wel honden en katten, konijnen en cavia's. Bewoners hadden hun huisdieren voor de evacuatie vrijgelaten, in de hoop dat die zo niet zouden verhongeren. In de bomen zaten parkieten en andere exotische vogels. Hier en daar liep een ontsnapte koe.
Ik denk dat ook kinderen zich dit beeld goed voor de geest kunnen halen en dat het bij hen net zo'n indruk maakt als bij mij, toen ik er de eerste keer over las.
Sleutels
En dan is er nog een sterk beeld. Voor ze vertrokken, moesten de evacués de sleutels van hun afgesloten woning inleveren bij het politiebureau. In een kamer hingen alle sleutels gesorteerd per straat. "Wauw," dacht ik, toen ik dat las. Hoe groot is de muur die je dan nodig hebt? Hadden al die sleutels een labeltje? Of schreven ze met een krijtje het bijbehorende huisnummer op de muur? Enne... welke arme ziel had al die 40.000 spijkertjes in de muur geslagen? Het zette me gelijk aan het denken. Wat een beeld!
Chaos
Op het moment dat de laatste evacués aankwamen in Noord-Holland, werd op de radio de Nederlandse capitulatie bekend gemaakt (als gevolg van het bombardement op Rotterdam.) Het land was nu weliswaar bezet, maar de Amersfoorters waren gelukkig dat ze al snel weer terug naar huis konden. De stad was de meidagen vrijwel ongeschonden doorgekomen. Maar in het politiebureau... lagen alle sleutels van de hele bevolking in een grote berg op de grond.
Dát is oorlog
Hoe men het probleem met de sleutels heeft opgelost is mij niet bekend. Maar die berg sleutels in die politiekamer vind ik wel symbolisch voor de ontregeling die oorlog betekent voor het dagelijks leven. Nu moet ik alleen nog bedenken hoe ik dat beeld in een verhaal verwerk.
[N.B. De foto bovenaan dit artikel is geen historische foto, maar afkomstig van Pixabay en slechts bedoeld ter illustratie.]
Geen opmerkingen:
Een reactie posten