Dieren in 't stalletje: schimmenspel in de kamishibai

Een paar weken geleden stuurde ik de abonnees van mijn nieuwsbrief Vertelidee een kerstverhaal met een schimmenspel. Ik was afgelopen week pas in de gelegenheid om het ook zelf uit te proberen in de kleutergroep waar ik inval. Hieronder lees je hoe ik het heb aangepakt, met veel tips en foto's!

Het verhaal

Het verhaal dat ik gebruikte heet 'Dieren in 't stalletje'. Ik heb het zelf geschreven, geïnspireerd op het bekende kleuterkerstliedje 'Koetjes in't Stalletje' van Herman Broekhuizen. Maar de werkwijze die ik hieronder beschrijf is ook bruikbaar voor andere verhalen.

De figuren

De plaatjes bij dieren in 't stalletje heb ik als download op mijn website geplaatst. Ze zijn al zwart ingekleurd. Ik drukte ze af op gewoon printerpapier en plakte ze met plakstift op dun karton. Daarna kwam de tijdrovendste klus: alle plaatjes nauwkeurig uitknippen.

TIP! Lege dozen van ontbijtgranen zijn perfect: het karton is stevig genoeg, maar wel nog te knippen met een schaar.

Stokjes eraan

Grootste uitdaging was het bevestigen van stokjes om de figuren vast te houden. Ik maakte stokjes van 20-25 cm stevig ijzerdraad. Met een nietmachine zette ik het gebogen uiteinde aan het karton vast. Ik zorgde dat het ijzerdraad ca. 1 cm uitstak onder de nietjes en boog dit nog een keer omhoog, zodat het stokje niet per ongeluk eruit kan schuiven tijdens het spelen.  Bij de muis valt het stokje  samen met de staart, anders werd het érg priegelig. Ik maakte de stokjes niet te strak vast, zodat ik ze bij het opruimen plat tegen het karton kan leggen.

TIP! Bij mijn zoektocht naar ijzerdraad kwam mijn echtgenoot met het geniale idee om een restje electriciteitdraad te gebruiken: het is heel stug en houdt door het plastic laagje prettig vast. De uiteinden heb ik met een tangetje kaalgestript voordat ik ze vastzette.

De achterkant van de koe en de zwarte voorkant van Jozef.

De muis, of wat daarvoor door moet gaan...

Het toneel

Iedere kamishibai (Japans vertelkastje) is anders, maar de meeste kastjes die in Nederland gebruikt worden zijn bedoeld voor platen op A3-formaat. Je kunt er een scherm voor je schimmenspel van maken door aan de binnenkant een vel A3 tekenpapier voor de opening te plakken. Ik gebruikte 135 grams papier van een goedkoop schetsboek (Action) en bevestigde dit aan de randen met schilderstape. 

Ik zag dat de onderste centimeter van mijn figuren wegviel achter de houten rand van het kastje en legde daarom aan de binnenkant nog een houten lat (rails van de speelgoedtrein!) om de bodem te verhogen.

Binnenzijde van de kamishibai, met papierscherm en verhoging

De lamp

Voor de verlichting gebruikte ik mijn bureaulamp op voet en zette die ongeveer veertig centimeter achter het scherm. (Ik heb dit niet nagemeten, maar je ziet het vanzelf als de afstand goed is). Een goede felle lamp is natuurlijk belangrijk. Het peertje dat erin zat was een halogeenlamp van Philips van  28 Watt met een lichtintensiteit van 370 lumen (dat laatste zegt meer over de hoeveelheid licht die een lamp geeft dan het vermogen).

Halogeenpeertje

Licht uit, spot aan!
Het lokaal waar ik speelde kon niet verduisterd worden, maar het was voldoende om de gewone verlichting uit te doen. De deurtjes van het kastje waren dicht. Ik zette de figuren van Maria, Jozef en Jezus al tegen het papier aan, de andere figuren lagen erachter op tafel klaar. Ik liet de spot van het schimmenspel nog even uit en opende de deurtjes. De kinderen - die wisten dat er normaal een plaatje achter de deurtjes zit -  reageerden verbaasd: hè, alleen maar wit? Toen knipte ik het lampje aan en keken de kinderen vol verwondering naar een kerststal: die was er net nog niet!

Spelen

Je vertelt het verhaal en beweegt steeds de figuur die op dat moment spreekt of een handeling uitvoert. Ik was bang dat de schaduw van mijn hand teveel zichtbaar zou zijn, omdat ik de stokjes moest vasthouden tussen de lamp en het scherm in. Dat bleek erg mee te vallen, zolang je de speelhand maar laag bij de tafel houdt. Doordat de bureaulamp schuin van boven schijnt, krijg je dan geen schaduw.
Als ik mijn kamishibai gebruik, zorg ik altijd voor een mooi kleedje over de tafel. Deze keer was dit ook belangrijk voor het spelen, want dankzij het kleedje gleden de stokjes niet weg als ik de figuren even los wilde laten staan.

Opstelling tijdens het spelen.

Opgeruimd staat netjes
Tenslotte nog een tip voor het opruimen, want na al dat werk wil je je figuren natuurlijk nog vaker gebruiken. Als je de stokjes voorzichtig in het nietje draait zijn de speelfiguren bijna plat en kun je ze opslaan in zo'n handige doorzichtige documentenenvelop, verkrijgbaar bij de kantoorboekhandel en, ja hoor, ook bij de Action ;-)