Vertellen en Beeldende Vorming

Afgelopen zaterdag gaf ik vier keer een workshop over de inzet van vertelde verhalen bij het beeldend onderwijs in de basisschool. Bij een goed verteld verhaal vorm je beelden in je hoofd. Dat is een mooi aanknopingspunt voor vervolgactiviteiten - op papier of met digitale media. Hieronder vind je een samenvatting van de workshop, met een paar aanvullingen naar aanleiding van opmerkingen gedurende de dag.

Vertellen als didactisch middel
Het doel van de workshops op de Ontmoetingsdag van de Stichting Vertellen was om te laten zien dat vertellen op school niet alleen maar leuk is als voorstelling, puur als vermaak, maar dat je het juist ook bij verschillende vakgebieden kunt inzetten om leerdoelen te bereiken. Verhalen vertellen is geen extra activiteit, maar een didactische vaardigheid die het onderwijs kan ondersteunen. De workshop die ik gaf belichtte de mogelijkheden bij beeldende vorming.

Verhaal met tekenopdracht
Ik begon de workshop met een opdracht die je zo in een onderbouw- of middenbouwgroep zou kunnen uitvoeren. Ik vertelde het verhaal over De drie geitjes en de Trol, waarbij ik de trol had vervangen door het wat algemenere "monster". Na afloop deden de deelnemers hun ogen dicht en haalden het monster voor de geest. Met behulp van mijn gerichte vragen werd het beeld verder verfijnd. Daarna mocht iedereen zijn eigen monster tekenen. Het was verrassend om te zien hoe groot de verschillen waren, terwijl iedereen naar hetzelfde verhaal had geluisterd!

Weinig of veel details
In het bovenstaande voorbeeld heb ik er bewust voor gekozen om het monster tijdens het verhaal niet te beschrijven, omdat ik wilde dat de deelnemers hun eigen fantasie de ruimte konden geven.
Je kunt er ook voor kiezen om juist wel een uitgebreide beschrijving in je verhaal op te nemen, als je informatie wilt geven over een onderwerp waar leerlingen nog weinig van weten, zoals in het volgende voorbeeld.

Historisch verhaal
Twee jaar geleden heb ik samen met een beeldend kunstenaar een workshop gegeven aan zes- tot twaalfjarigen in het kader van het Jaar van de Buitenplaats. Ik vertelde een historisch verhaal waarin ik gedetailleerd beschreef hoe de hoofdpersoon door het park bij een buitenhuis liep. Na afloop maakten de kinderen een werkstuk van een groot park (met eigen kasteeltje), gebaseerd op de beelden die ik had aangereikt.

Je kunt toch ook gewoon voorlezen?
Het voorbereiden van een verhaal om te vertellen kost best veel tijd. Voorlezen gaat een stuk sneller. Maar een voorgelezen verhaal heeft ook zijn beperkingen, doordat je vastzit aan de tekst. Wanneer je een verhaal vertelt, kun je datgene benadrukken wat je nodig hebt in de vervolgopdracht, door details toe te voegen of weg te laten en door je woordkeuze. Maar belangrijker nog: als verteller geef je je publiek  meer informatie dan in de tekst te horen is.

Non-verbale informatie
Hét grote verschil tussen voorlezen en vertellen is de non-verbale communicatie. Er is meer oogcontact met het publiek en door mimiek en lichaamstaal kun je meer suggereren dan de woorden zeggen. Door je houding en stemgebruik roep je vanzelf beelden op bij je luisteraars. Tijdens mijn workshop verwoordde een deelnemer het als volgt: "Voor mij was meteen duidelijk dat het monster een dikke buik had. Dat kon ik zien aan de manier waarop je stond."

Veel mogelijkheden
Doordat een verteld verhaal beelden oproept is het bij uitstek geschikt als inspiratiebron voor een creatieve activiteit. Verhalen bieden talloze onderwerpen voor een beeldende opdracht:

• personages en hoe ze er uitzien - monsters, draken, reuzen, heksen, prins(ess)en
• het decor van het verhaal - landschap, het huis van Vrouw Holle, vreemde planeet, historische omgeving

Je kunt het onderwerp combineren met de beeldende doelen (techniek, materiaal, beeldaspecten) waar je met de leerlingen aan wilt werken.

Vakkenintegratie
De Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) beschreef de leerdoelen voor beeldende vorming voor het basisonderwijs. Daarbij pleit het SLO voor integratie van beeldend onderwijs met andere vakgebieden. Ook daarvoor bieden verhalen veel handvatten:

• bij het luisteren naar een verhaal werk je aan begrijpend luisteren en sociaal emotionele ontwikkeling (inlevingsvermogen)
• historische verhalen of verhalen uit andere culturen bieden aangrijpingspunten voor zowel beeldend werken als kennis over de wereld om ons heen.
• laat je het héle verhaal verwerken in een tekenopdracht, bijvoorbeeld in de vorm van een stripverhaal, dan ben je ook bezig met taalontwikkeling: het herkennen van structuur in een (gesproken) tekst

Digitale media
Tot nu toe beschreef ik beeldende activiteiten op het platte vlak (tekenen of schilderen), maar natuurlijk kun je ook ruimtelijk aan de slag met onderwerpen uit verhalen.
In de leerdoelen voor beeldende vorming worden daarnaast digitale media expliciet genoemd. Op dat laatste onderwerp ben ik in mijn workshop uitgebreid in gegaan. In een volgend artikel zal ik er meer over vertellen.

Deelnemers aan de workshop tekenen hun monster

UPDATE (2 juli 2014):
Lees nu het tweede artikel over vertellen en beeldende vorming, met tips voor digitale media.
Of download op mijn website de handout van de workshop.