Een stille nacht en een stille groep acht

Een week of twee geleden schreef ik dat bovenbouwleerlingen van de basisschool meestal smullen van verhalen waarin bloed vloeit. Nou ben ik daar zelf ook niet vies van, maar voor de kerstperiode zocht ik liever een wat minder luguber verhaal om de leerlingen van groep 8 mee te vermaken. Liefst iets dat ook nog een kerstboodschap in zich had. Collega José Biever herinnerde me aan een verhaal over de Eerste Wereldoorlog. Toevallig had ik het zelf al eens in een map gestopt om 'ooit' te gebruiken, dus ik ging ermee aan de slag. Het werd een bijzonder verhaal, met een bijzonder resultaat.

De grote oorlog
Nederland bleef van 1914 tot 1918 neutraal en daarom is in ons land denk ik minder aandacht voor de Eerste Wereldoorlog dan voor de Tweede Wereldoorlog. In België is dat anders en staat WOI  bekend als "de grote oorlog", vanwege het ongekend grote aantal slachtoffers op haar grondgebied. Technische ontwikkelingen hadden geleid tot betere wapens, maar de manier van oorlogvoeren (man tegen man) was niet mee ontwikkeld. Het gevolg was een patstelling, waarbij de erbarmelijke omstandigheden in de loopgraven bijna net zo dodelijk waren als de kogels van de vijand.

In de loopgraven
In december 1914 lagen Duitse en Britse troepen al maanden tegenover elkaar in de loopgraven in het westen van België. Aan beide zijden leed men evenveel onder het slechte weer en de modder. Er lag op veel plaatsen minder dan een voetbalveld niemandsland tussen de twee linies. Als de wind gunstig stond, konden de vijandelijke soldaten de worstjes of het gebakken spek van elkaars ontbijt ruiken. En uiteraard kon men elkaar horen. Het gebeurde regelmatig dat de soldaten elkaar toeriepen of borden omhoog staken met een geschreven boodschap.

Stille nacht
In de loop van 24 december 1914 neemt het geluid van fluitende kogels en ontploffende granaten langzaam af, totdat het uiteindelijk helemaal stil wordt. Het is kerstavond: het tijdstip waarop de Duitsers traditioneel kerst vieren. Ze zetten kerstbomen met kaarsjes op - langs de bovenrand van de loopgraaf - en zingen kerstliederen. De Britten kijken verwonderd op van de kaarslichtjes die verschijnen langs de hele vijandelijke linie en horen het gezang. Ze antwoorden met hun eigen kerstliederen.

Kerstmis 1914
Op veel plaatsen blijft het de volgende dag, en soms zelfs nog dagenlang, stil. Britse en Duitse soldaten komen hun loopgraven uit en begraven de doden die verspreid liggen in het niemandsland. Vijandelijke soldaten raken met elkaar aan de praat. Ze wisselen adressen uit, ruilen kerstgeschenken en spelen zelfs een potje voetbal met elkaar.

Na kerst
Zowel de Duitse als de Britse legerleiding reageert furieus als ze hoort wat er gebeurt. De bevelhebbers verbieden de soldaten om vriendschappelijk contact te hebben met hun lotgenoten aan de andere kant, op welke wijze dan ook. Aldus gaat na een rustige kerst de oorlog gewoon verder. Een kapitein uit Wales schrijft op 26 december:

There was a hard frost. At 8.30 I fired three shots in the air and put up a flag with "Merry Christmas" on it and I climbed on the parapet.  He put up a sheet with "ThankYou" on it, and the German captain appeared on the parapet. We both bowed and saluted and got down into our respective trenches, and he fired two shots into the air, and the War was on again.

Legende
De spontane wapenstilstand van kerstmis 1914 staat bekend als de 'Christmas Truce' en wordt al tijdens de oorlog een legende. Vooral het verhaal over de voetbalwedstijd (uitslag: 3-2 voor de Duitsers) verspreidt zich als een lopend vuurtje. Het valt te betwijfelen of die wedstrijd echt heeft plaatsgevonden, maar het staat vast dat het een bijzondere kerst was. Talloze soldaten hebben erover geschreven in hun brieven naar het thuisfront en er zijn veel foto's bewaard gebleven waarop Duitse en Britse soldaten broederlijk naast elkaar staan.

Mijn verhaal
Voor groep acht maakte ik zelf een verhaal. Hoofdpersoon Tom is een gewone Britse soldaat. Hij meldt zich enthousiast voor de strijd wanneer de oorlog begint en belandt in een modderige Belgische loopgraaf. Langzaamaan dringt het besef door dat deze ellendige situatie nog heel lang kan gaan duren en dat de Duitse soldaten niet beter af zijn. Op eerste kerstdag is hij één van de velen die de loopgraaf uitgaat. Hij spreekt met de Duitse soldaat Fritz, die vertelt dat hij voor de oorlog in London werkte. Maar 's avonds komt het bevel om gewoon door te gaan met de oorlog. De volgende dag wisselen de vijanden nog een kerstwens uit en daarna wordt er 'gewoon' weer geschoten.

Stille klas
Ik heb het verhaal twee keer verteld en in beide groepen was het van begin tot eind stil. Heel erg stil. En de eerste minuten daarna ook nog. Langzaam kwamen toen de vragen. "Waarom ging Tom weer schieten, terwijl hij vrienden was geworden met Fritz?", "Waarom schieten ze niet gewoon die generaal neer waarvan ze door moesten gaan?", "Heeft Tom de oorlog overleefd?", enzovoort.
Zelfs toen ik tien minuten later de klas verliet, was het nog steeds stiller dan ik gewend ben. Kennelijk gaf het verhaal stof tot nadenken. En zo hoort dat.